Yapısal Sorunlar, Cinsiyet Eşitsizliği ve Bölgesel Uçurumlar Mercek Altında: Genç Nüfusun Üçte İkisi Kadınlardan Oluşuyor
Bahçeşehir Üniversitesi Ekonomik ve Toplumsal Araştırmalar Merkezi (BETAM), Türkiye’nin genç nüfusuna ilişkin endişe verici bir tablo ortaya koydu. Rapora göre, Türkiye, Avrupa’da “ne eğitimde ne istihdamda” (NEET) olan 15-24 yaş arası gençler oranında açık ara lider konumda. 2024 itibarıyla yüzde 22,9 olan bu oran, Avrupa Birliği ülkeleri arasında Türkiye’yi birinci sıraya yerleştiriyor ve ülkedeki yapısal istihdam ve eğitim sorunlarının ciddiyetini gözler önüne seriyor.
Türkiye’ye Özgü Anomali: NEET Oranı Genç İşsizliğinden Yüksek
Raporun en dikkat çekici bulgularından biri, Türkiye’nin istisnai bir özelliğe sahip olması. Avrupa ülkelerinde genellikle genç işsizlik oranı NEET oranından daha yüksekken, Türkiye’de bu durum tam tersi. Genç işsizlik oranı yüzde 16,4 iken NEET oranı yüzde 22,9. Bu fark, sorunun yalnızca iş bulamamaktan değil, aynı zamanda eğitimden erken kopuş, toplumsal cinsiyet rolleri ve yapısal engellerden kaynaklandığını ortaya koyuyor. TÜİK mikro verileriyle yapılan düzeltme sonrası bile (%19,9) Türkiye’nin Avrupa’daki liderliği değişmiyor.
Kadınlar ve Bölgeler Arası Eşitsizlik Öne Çıkıyor
NEET gerçeğinin ardındaki en derin sorunlar cinsiyet ve bölgesel eşitsizliklerde yatıyor.
-
Cinsiyet Faktörü: NEET grubunun yaklaşık üçte ikisini kadınlar oluşturuyor. Kadın NEET oranı her eğitim düzeyinde erkeklerden daha yüksek.
-
Bölgesel Uçurum: En yüksek oranlar Güneydoğu Anadolu (%31,5) ve Ortadoğu Anadolu (%28,3) bölgelerinde. Bu iki bölge, toplam NEET nüfusunun yaklaşık %28’ini (745 bin genç) barındırıyor. Güneydoğu’da genç kadınların neredeyse yarısı (%40,6) ne eğitimde ne istihdamda. En düşük NEET oranı ise %12,8 ile İstanbul’da.
Eğitimli Gençler de Risk Altında: İş Bulma Umutsuzluğu Yaygın
Rapor, eğitim seviyesi arttıkça sorunun şekil değiştirdiğini gösteriyor. En yüksek NEET oranı yüzde 26,7 ile lise üstü eğitimli grupta görülüyor. Ancak bu gruptaki gençlerin yarısından fazlası (%53,5) aktif olarak iş arıyor. Bu, yüksek eğitimli gençlerde atalet değil, iş bulma güçlüğü sorununun öne çıktığını gösteriyor. NEET içinde yer alan 464 bin potansiyel işgücünün ise yaklaşık %70’i, “iş bulamadığı” veya “vasıflarına uygun iş olmadığını düşündüğü” için iş aramayı bırakmış durumda. Bu da gençlerdeki umutsuzluğun boyutunu ortaya koyuyor.
Evlilik Kadınlar İçin NEET Riskini Artırıyor
Araştırmanın en çarpıcı sosyal bulgularından biri de evliliğin etkisi. NEET kadınların yüzde 36’sı evliyken, evli erkeklerde bu oran yalnızca yüzde 4. Bu durum, evlilik sonrası kadınların toplumsal normlar ve çocuk bakım yükümlülükleri nedeniyle işgücünden çekilme eğilimini dramatik bir şekilde gösteriyor.
Finans Hattı Yorum: BETAM’ın raporu, Türkiye ekonomisi ve sosyal yapısı için bir “sosyal alarm zili” niteliğinde. Yüzde 22,9’luk NEET oranı, sadece bir istatistik değil, aynı zamanda kaybedilen devasa bir insan sermayesi ve üretim potansiyeli anlamına geliyor. Bu gençler ne ekonomiye katma değer sağlıyor ne de gelecekteki verimliliklerini artıracak bir eğitim alıyorlar. Bu durum, Türkiye’nin uzun vadeli büyüme potansiyeli üzerinde ciddi bir tehdit oluşturuyor.
Raporun ortaya koyduğu “NEET oranı > genç işsizliği” anomalisi, sorunun köklerinin ne kadar derin olduğunu gösteriyor. Bu, sadece konjonktürel bir işsizlik sorunu değil, eğitim sisteminin piyasanın taleplerine cevap verememesi, toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin kadınları sistematik olarak iş gücünün dışına itmesi ve bölgesel kalkınma farklarının yarattığı yapısal bir krizdir. Özellikle kadınların evlilik sonrası iş gücünden çekilmesi ve Güneydoğu gibi bölgelerdeki astronomik oranlar, ekonomik politikaların tek başına yetersiz kalacağını; eğitim reformları, kadınların iş gücüne katılımını teşvik eden sosyal politikalar (kreş desteği vb.) ve kapsayıcı bölgesel kalkınma planları gibi çok boyutlu bir yaklaşımın zorunlu olduğunu gösteriyor. Bu sorun çözülmediği takdirde, Türkiye’nin demografik fırsat penceresi, bir “demografik risk”e dönüşebilir.
